Жыткаўшчына: як гэта было

Вялікія ўзрушэнні напаткалі Беларусь у гады Першай сусветнай і грамадзянскай войнаў, дзвюх рэвалюцый і замежнай інтэрвенцыі.

Вось як мяняліся ўлады на тэрыторыі Жыткавіцкай воласці ў гэты час: з 25 кастрычніка 1917 года — бальшавікі, з  13 лютага 1918-га  — немцы, з красавіка — гетманшчына і немцы, з 4 снежня – саветы, з 27 жніўня 1919 года — палякі, з 15 ліпеня 1920-га – зноў саветы. Усе яны і іх вайсковыя злучэнні ўтрымліваліся за кошт мясцовага насельніцтва.

27 студзеня 1919 года апошні эшалон з нямецкімі войскамі праследаваў праз Жыткавічы на захад. Але неўзабаве пачалася польская інтэрвенцыя. У лютым на Палессі стаяла суровая зіма з вялікімі снегападамі, насельніцтва Жыткавіцкай воласці мабілізавалі на нарыхтоўку дроў і расчыстку чыгуначнага палатна, засыпанага гурбамі. Заходні фронт, які супрацьстаяў наступленню палякаў, займаў абарону ў раёне Пінска. У Жыткавічах размяшчаўся шпіталь і тыпавыя часці. У сакавіку вельмі шмат нашых добраахвотнікаў уліліся ў Чырвоную Армію і змагаліся з войскамі буржуазна-памешчыцкай Польшчы.

У маі-жніўні 1919 года актыўныя баявыя дзеянні развярнуліся на тэрыторыі Жыткавіцкай, Тураўскай і Ленінскай воласцей. Іх вялі войскі 8 і 17 дывізій шаснаццатай арміі пры падтрымцы Прыпяцкай флатыліі. У журнале баявых дзеянняў прыгадваюцца многія нашы вёскі: Пагост, Чэрнічы, Азяраны, М. Малешаў, Мілевічы, Старушкі, В. Сцяблевічы, Ленін. Ішлі працяглыя баі за Тураў. Яго разам з навакольнымі паселішчамі ўдавалася ўтрымліваць на працягу ўсяго лета, таму што сухапутныя падраздзяленні кулямётным і гарматным агнём падтрымлівалі маракі.

Сяляне з тураўскіх вёсак, якія сутыкаліся з польскімі вайскоўцамі, адзначалі, што тыя былі добра ўзброены і апрануты ў амерыканскае адзенне. Чырвонаармейцам жа не хапала боепрыпасаў, абмундзіравання і абутку. Па гэтых прычынах яны і адступалі. Да канца жніўня ўся тэрыторыя Тураўскай і Жыткавіцкай воласцей была акупіравана польскімі войскамі.

Частка насельніцтва чакала, што з прыходам палякаў з’явяцца патрэбныя ім сельскагаспадарчыя прылады, мануфактура і іншыя прадметы побыту, але гэтыя надзеі не спраўдзіліся, затое ўлады белага арла з першых дзён вельмі жорстка паставіліся да мясцовых жыхароў. Патрабавалі сала, мяса, іншых прадуктаў. Паборы прынялі вялікія памеры: было ўзята 100 коней, больш за 350 галоў буйной рагатай жывёлы і да сотні — дробнай. У Жыткавічах, Бялёве, Людзяневічах, Грэбені быў пакошаны хлеб. Назіраліся выпадкі забойства людзей, гвалтавання жанчын. Жыткавіцкія лесапільны завод і мельніцу разбурылі.

Зачынілі школы. Выкладанне на беларускай ці рускай мовах забаранялася. Настаўніцу прызначалі польскія ўлады, навучанне ішло выключна па-польску. Такая палітыка настроіла ўсё насельніцтва супраць. У Ляхавічах з мясцовых жыхароў стварылі партызанскі атрад, які змагаўся з акупантамі. Людзі чакалі прыходу Чырвонай Арміі.

Польскія войскі, меўшы поспех на першым этапе вайны, к сярэдзіне 1920 года пацярпелі паражэнне. Заходні фронт перайшоў у наступленне і пачаў ачышчаць землі Беларусі. Гэтаму спрыяла і дапамога Чырвонай Арміі з боку рабочых і сялян. 11 ліпеня вызвалілі Мінск, а ў жніўні 1920 года і ўсю тэрыторыю Беларусі.

Зноў паўстала пытанне аб паўторным абвяшчэнні БССР. Тым больш што 12 ліпеня ўрад РСФСР прызнаў незалежнасць Літвы, заключыўшы з ёю дагавор, такім чынам фармальна існаваўшая да гэтага часу Літоўска-Беларуская рэспубліка была скасавана. Часовай уладай на вызваленай тэрыторыі стаў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт, створаны 30 ліпеня 1920 года. Старшынёй яго абраны А. Чарвякоў, намеснікам В. Кнорын. На наступны дзень Ваенрэўком выдаў “Дэкларацыю аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь”.

В. НІКАНОВІЧ